سندرم بهجت (Behçet's syndrome)
سندرم بهجت یک اختلال نادر التهابی چند دستگاهی در بدن است که با زخم مؤثر بر دهان و اندام تناسلی، ضایعات مختلف پوستی و اختلالات مؤثر بر چشم همراه است. علائم این بیماری شامل ضایعات مخاطی غشاء از دهان (زخم خوره) و اندام تناسلی (زخم) است که تمایل به ناپدید شدن و دوباره ظاهر شدن را دارند. افراد مبتلا به سندرم بهجت با التهاب چشم (یووئیت قدامی، یووئیت خلفی یا panuveitis) مواجه هستند. سیستم‌های دیگری از بدن منجمله مفاصل، عروق خونی، سیستم عصبی مرکزی و یا دستگاه گوارش تحت تأثیر سندرم بهجت قرار می‌گیرند. علت دقیق سندرم بهجت ناشناخته است.
علائم و نشانه های سندرم بهجت
پوست و مخاط
تقریباً تمام بیماران مبتلا به سندرم بهجت، از زخم‌های مخاط دهانی دردناک در قالب آفت یا زخم‌های اطراف لب و دهان به‌صورت تبخال سفت، رنج می‌برند.
ضایعات دهانی در این بیماران، شبیه به کسانی است که التهاب روده دارند و می‌تواند حالت عودکنندگی داشته باشد. در 75% از این بیماران معمولاً زخم‌های دردناک در آلت تناسلی، اطراف مقعد، اطراف واژن یا کیسه بیضه ایجاد می‌شود.
سیستم چشمی
بیماری‌های التهاب چشمی در 20% از مبتلایان سندرم بهجت در اوایل دوران بیماری منجر به افت دائمی دید می‌شود. التهاب چشمی در این بیماران همراه با یووئیت قدامی یا التهاب اتاق قدامی، التهاب مشیمیه قدامی یا واسکولیت شبکیه است. یووئیت قدامی باعث دردناک شدن چشم در حین پلک زدن می‌شود بطوریکه انگار جرمی در داخل چشم فرو رفته است و همراه با قرمزی چشم و کاهش حدت بینایی است، درحالی‌که یووئیت خلفی یا التهاب پشت چشم باعث کاهش حدت بینایی بدون حس درد و وجود اجرام شناور در میدان بینایی می‌شود. التهاب عنبیه همراه با حس درد و تجمع چرک در عنبیه یا آماس عنبیه نیز ممکن است رخ دهد، بعلاوه التهاب در شبکیه چشم می‌تواند منجر به تاری دید و حساسیت غیرطبیعی به نور یا ترس از نور و همچنین التهاب لایه غشایی نازک رگ‌های خونی در پشت شبکیه (کوریورتینیت) شود.
تظاهرات بالینی در روده
افراد مبتلا به سندرم بهجت با تظاهرات بالینی درد شکمی، تهوع و اسهال خونی یا بدون خون همراه هستند. بسیاری از بیماران مبتلا به سندرم بهجت اغلب از حساسیت به لمس شکم، نفخ و ناراحتی عمومی شکم که شبیه به سندرم روده تحریک‌پذیر است، شکایت دارند.
تظاهرات بالینی در شش‌ها
افراد مبتلا به سندرم بهجت ممکن است ریه‌هایشان دچار اختلال عملکرد باشد که معمولاً در قالب هموپتیزیس (سرفه خونی)، پلوریت، سرفه و تب است و در موارد شدید اگر شریان ریوی منجر به پارگی عروقی شود، باعث خونریزی ریوی شده و می‌تواند تهدیدکننده حیات باشد و همچنین ترومبوز شریان ریوی ممکن است رخ دهد.
سیستم عضلانی اسکلتی
در 50% از بیماران مبتلا به سندرم بهجت، درد مفاصل به‌ویژه مفاصل بزرگ اندام تحتانی دیده می‌شود که به‌عنوان اختلال آرتروز چندگانه در نظر گرفته می‌شود.
سیستم عصبی در سندرم بهجت
حدود 20-10% افراد مبتلا به سندرم بهجت اختلال سیستم عصبی مرکزی دارند. این اختلال معمولاً پس از ماه‌ها یا چند سال بعد از علائم اولیه سندرم بهجت آشکار می‌شود. التهاب مغز شامل حملات مکرر در پارانشیم مغز است که باعث آسیب‌های عصبی مانند مننژیت یا منینگوسفالیتیس می‌شود. علائم ممکن است شامل سردرد، ناتوانی در هماهنگی حرکات ارادی (آتاکسی مخچه)، اختلال در حرکات صورت و اختلال در گلو جهت بلع مواد، تشنج و گاهی هم سکته مغزی باشد.
تظاهرات بالینی قلبی در سندرم بهجت
پریکاردیت مکرر قلبی و نارسایی مزمن آئورت ناشی از بیماری ریشه آئورت نیز ممکن است دیده شود.
تظاهرات بالینی شریان خونی در سندرم بهجت
سندرم بهجت باعث التهاب عروق خونی (واسکولیت) می‌شود. در برخی موارد التهاب رگ‌های بزرگ به‌ویژه در مبتلایانی که در پاهایشان، لخته‌های خونی (ترومبوفلیبتیس) تشکیل شده، رخ می‌دهد.
در موارد بسیار نادر ممکن است لخته شدن خون در ریه‌ها باعث آمبولی ریوی شده و درنتیجه حملات قفسه سینه همراه با درد، سرفه‌های شدید، تنگی نفس و سرفه خونی (هموپتیزیس) اتفاق بیافتد.
علت‌شناسی سندرم بهجت
علت دقیق سندرم بهجت شناخته‌شده نیست. مطالعات نشان می‌دهد که برخی از مردم استعداد ژنتیکی به شرایط ایجاد سندرم بهجت را دارند. استعداد ژنتیکی بدان معنا است که یک فرد ممکن است یک ژن را برای ایجاد یک بیماری خاص داشته باشد اما این ژن در سلول‌هایش بیان نمی‌شود، مگر اینکه یک چیزی در محیط وجود داشته باشد که باعث بیان این ژن خاص گردد که درواقع به آن، فاکتور اپی‌ژنتیک گفته می‌شود. محققان خون‌شناسی با مطالعه خون مردمان آسیایی‌تبار و خاورمیانه دریافتند که برخی از افراد مبتلا به سندرم بهجت از این نژادها، یک فرکانس افزایشی در برخی از آنتی‌ژن‌های لکوسیت انسانی HLA را دارا هستند. مبتلایان سندرم بهجت، فرکانس افزایشی در آنتی‌ژن HLA-B51 را دارند اما نقش احتمالی آنتی‌ژن HLA-B51 در مستعد کردن افراد به سندرم بهجت و ارتباط کلی آن با اختلال مذکور هنوز ناشناخته است.
دیگر نشانگرهای ژنتیکی و نقش آن‌ها در توسعه بیماری بهجت مطالعه شده‌اند و برخی محققان معتقدند که عفونت ویروسی و باکتریایی نیز می‌تواند در القاء سندرم بهجت نقش داشته باشد. بااین‌حال بسیاری از دانشمندان معتقدند که سندرم بهجت یک اختلال التهابی خودکار است که در آن بدن و سیستم ایمنی، توانایی تنظیم مناسب و کنترل التهاب را از دست می‌دهد. اختلالات خودایمنی باعث می‌شوند که دفاع طبیعی بدن در برابر حملات موجودات خارجی (به‌عنوان مثال آنتی‌بادی) منجر به حمله به بافت‌های سالم بدن به دلایل نامعلوم شود. این در حالی است که تحقیقات انجام‌شده در سندرم بهجت، هیچ اتوآنتی بادی را برای القاء این بیماری شناسایی نکرده است. بنظر می‌رسد دخالت یک زیرمجموعه از سلول‌های T بنام TH17 در مکانیسم عملکرد سندرم بهجت مهم باشد. همچنین یک پروتئین سیستم ایمنی بنام GIMAP هست که نقش GTPase دارد؛ یعنی هیدرولیزکننده گوانوزین‌تری‌فسفات است و شامل ژن‌های GIMAP4،GIMAP2،GIMAP1 می‌باشد. از میان ژن‌های خانواده GIMAP، جهش در سه ژن از آن‌ها می‌تواند سندرم بهجت را ایجاد کند.
A) جهش در ژن GIMAP1 که در بازوی بلند کروموزوم شماره 4 به‌صورت 4q24 مستقر است.
B) جهش در ژن GIMAP2 که در بازوی بلند کروموزوم شماره 7 به‌صورت 7q36.1 مستقر است.
C) جهش در ژن GIMAP4 که در بازوی بلند کروموزوم شماره 7 به‌صورت 7q36.1 مستقر است.
فرکانس سندرم بهجت
سندرم بهجت یک اختلال ژنتیکی است که به‌طور نادر در غرب اروپا و ایالات متحده آمریکا دیده می‌شود ولی اغلب در شرق میانه و آسیا، در امتداد مسیرهای تجاری باستانی بین حوزه مدیترانه و شرق آسیا در جاده ابریشم رخ می‌دهد. کشور ترکیه دارای بیشترین میزان سندرم بهجت با فرکانس 370-80 در هر تولد است، در انگلستان فرکانس این سندرم، 1 در هر 100000 تولد است. همچنین ژاپن، کره، چین، ایران و عربستان سعودی نیز فرکانس بالایی نسبت به این بیماری دارند. این اختلال یکی از عوامل اصلی نابینایی در ژاپن است و سن شروع معمولاً بین 30 و 40 سال است. در حدود 56% از مبتلایان سندرم بهجت اختلال چشمی را در سن 30 سالگی بروز می‌دهند. اولین تظاهر بالینی سندرم بهجت به میزان 8/6% درگیری چشمی را ایجاد می‌کند. در میان بیماران مبتلا به درگیری چشمی سندرم بهجت، آتروفی عصب بینایی با فرکانس 17/9% و رنگ‌پریدگی با فرکانس 7/4% گزارش گردیده است. سایر یافته‌های fundoscopic شامل پوشش عروقی (23/7%)، خونریزی شبکیه (9%)، ادم یا گرفتگی ماکولار (11/3%)، انسداد شاخه ورید شبکیه (5/8%) و ادم یا گرفتگی شبکیه (6/6%) است، بااین‌حال آتروفی عصب بینایی مهم‌ترین دلیل اختلالات بینایی در 54% از بیماران مبتلا به سندرم بهجت است. یک مطالعه همه‌گیرشناسی سندرم بهجت نشان می‌دهد که مردمان آمریکا به خاطر آلرژی به محصولات لبنی پتانسیل بیشتری نسبت به ابتلای سندرم بهجت دارند و حداقل 15000 و حداکثر 20000 آمریکایی با این بیماری شناسایی شده‌اند. در ایالات متحده آمریکا و استرالیا این سندرم در زنان شایع‌تر از مردان است. مردان مبتلا به سندرم بهجت معمولاً در کشورهای خاورمیانه به‌صورت شدید درگیر هستند. اختلال سیستم اعصاب مرکزی در سندرم بهجت در میان جمعیت‌های بومی شمال اروپا و ایالات متحده آمریکا شایع‌تر است.
پاتوفیزیولوژی سندرم بهجت
همان‌طور که ذکر شده علت دقیق سندرم بهجت هنوز ناشناخته است و مطالعات سرولوژیکی نشان می‌دهد که آنتی‌ژن HLA-B51 ارتباط بیشتری با سندرم بهجت دارد، چراکه میزان آنتی‌ژن B51 در مبتلایان سندرم بهجت، سه برابر افراد نرمال است. مطالعات اخیر نشان می‌دهد که جهش در ژن‌های SUMO4 و HLA-B27 نیز به‌طور خفیف در سندرم بهجت دخیل هستند. عفونت‌های میکروبی نیز در القاء سندرم بهجت نقش دارند و در این میان عفونت باکتریایی استرپتوکوکوس سانژیونیس پتانسیل بیشتری را برای تحریک آنتی‌ژن همولوگ با HLA-B51 که در بازوی بلند کروموزوم شماره 6 به‌صورت 6q25.1 مستقر است را دارد.
تشخیص سندرم بهجت
تشخیص سندرم بهجت براساس قضاوت بالینی پزشک متخصص صورت می‌گیرد. معیارهای پذیرفته‌شده براساس شناسایی زخم‌های دهان به‌صورت آفت دهان است که همراه با ضایعات چشم، ضایعات پوستی، زخم‌های تناسلی راجعه و آزمون pathergy مثبت، تشخیص داده می‌شود.
آزمون pathergy، آزمونی است که در طی آن پزشک با سوزن استریل بر روی پوست دست یا پای بیمار خراش خیلی ریزی را ایجاد می‌کند که اگر در مدت 48 ساعت پس از برخورد سوزن با پوست بیمار، ندول‌ها یا جوش‌های قرمزرنگ در ناحیه هدف تشکیل شود، معیار تشخیصی سندرم بهجت فراهم می‌شود. با اینکه این آزمون در 100-95% بیماران مبتلا به سندرم بهجت صادق است، اما این نوع تست کردن اغلب در بیماران اروپایی و آمریکایی صدق نمی‌کند، بنابراین برای هر منطقه اکولوژیکی یک معیار تشخیصی خاص برای سندرم بهجت وجود دارد.
علائم مشترکی که در همه بیماران مبتلا به سندرم بهجت وجود دارد شامل:
A) زخم‌های دهان به‌صورت آفت دهانی
B) آرتریت یا درد مفاصل
C) اختلال سیستم عصبی به‌ویژه در کنترل حرکات ارادی
D) التهاب روده یا معده
E) ترومبوز ورید عمقی
F) ترومبوفلبیت سطحی
G) اپیدیدیمیت
H) مشکلات قلبی و عروقی با منشأ التهابی
I) مشکلات التهابی در قفسه سینه و ریه
J) مشکلات در بینایی یا کم‌بینایی و در برخی موارد نادر شنوایی
K) ضعف و خستگی بی‌مورد
L) تغییرات شخصیتی و در مواردی جنون شخصیتی
بارداری در سندرم بهجت
سندرم بهجت در بارداری زنان مبتلا اثر سوئی ندارد و معمولاً این زنان دارای فرزندان سالم و طبیعی می‌شوند، اما مردان مبتلا به سندرم بهجت به دلیل اختلال دستگاه تناسلی همراه با هیپوگنادیسم، عقیم خواهند بود، چراکه بخاطر تخفیف رنج سندرم بهجت، مردان از داروی کلشی‌سین استفاده می‌کنند که عارضه این دارو کاهش تعداد اسپرم می‌باشد.
مسیرهای درمانی سندرم بهجت
درمان فعلی برای کاهش التهاب و کنترل سیستم ایمنی بدن است. کیفیت مسیرهای درمانی برای زخم‌های دهانی مرتبط با سندرم بهجت، ضعیف است. برای تظاهرات شدید بیماری از داروی کورتیکواستروئید با دوزاژ بالا استفاده می‌شود. برای تخفیف اختلالات یوویتی چشم از آنتی TNFها مانند اینفلیکسیماب و برای تخفیف زخم‌های پوستی از آنتی TNFهایی مثل اتانرسپت استفاده می‌گردد. اینترفرون آلفا-2A، ممکن است جایگزین مناسبی برای بهبود زخم‌های تناسلی و دهانی و همچنین ضایعات چشمی باشد، بعلاوه استفاده از آزاتیوپرین در ترکیب با اینترفرون آلفا-2B، نیز می‌تواند برای ضایعات چشمی مفید باشد. کلشی‌سین نیز می‌تواند برای بهبود زخم‌های تناسلی، اریتم ندوزوم و آرتریت مفید واقع شود.
تاریخچه سندرم بهجت
سندرم بهجت اولین بار توسط پزشک متخصص پوست در ترکیه، بنام هلوسی بهجت در سال 1924 گزارش شد.
شاهین اسعدی (دانشجوی ژنتیک مولکولی)، مریم صافی (دانشجوی کارشناسی ارشد ژنتیک)، معصومه قهرمانی (دانشجوی کارشناسی ارشد ژنتیک)، سیده سحر رضوی (دانشجوی کارشناسی ارشد ژنتیک)، دکتر علی نظیرزاده (دکترای تخصصی ژنتیک)، زینب دانش‌آرا (دانشجوی کارشناسی ارشد ژنتیک)
نگارنده مسئول: شاهین اسعدی (Molecular Geneticist)
منبع: اخبار آزمایشگاهی
